Bijna één op de twee huwelijken eindigt in een scheiding. Alhoewel vechtscheidingen steeds vaker vermeden worden, voelen ex-partners zich in het proces wel nog dikwijls benadeeld. In onderstaand artikel laat Lene Kemps (HLN 15/05/2023) advocate Claudia Van de Velde hierover aan het woord.
“Die 50/50-verdeling kan sommige mensen echt overvallen”: zo kom je niet voor verrassingen te staan bij een scheiding
Bijna één op de twee huwelijken eindigt in een scheiding. En hoewel vechtscheidingen steeds vaker vermeden worden, voelen ex-partners zich in het proces wel nog dikwijls benadeeld. Advocate Claudia Van de Velde, gespecialiseerd in familierecht, weet hoe je bij een scheiding niet voor verrassingen komt te staan: “Vroeger moest er een schuldige aangeduid worden. De wet vroeg toen eigenlijk om zo veel mogelijk met modder naar elkaar te gooien. ”
“Scheiden is al lang geen schande meer”, zegt advocaat Claudia Van de Velde, gespecialiseerd in familierecht. “Dat neemt niet weg dat heel wat mensen een groot gevoel van falen hebben. Het feit dat ze een punt achter hun huwelijk zetten – of dat nu uit eigen beweging of tegen hun wil in is – voelt aan als een mislukking. Niemand ziet zijn grote levensplan op die manier: verliefd worden, trouwen, kinderen krijgen en dan scheiden.”
Bijna één op de twee huwelijken wordt ontbonden en daar zijn we zelden op voorbereid. “We trouwen met ons hart, niet met ons hoofd”, zegt Van de Velde. “Maar een huwelijk is een mini-onderneming. Je verwerft bezittingen en kapitaal, gaat leningen aan, misschien ga je samen zaken doen, kinderen krijgen… Toch vinden we het onromantisch om in een relatie over cijfers te praten. Blijkbaar zijn we bang dat aan onze liefde getwijfeld wordt wanneer we over geld gaan spreken. Terwijl de realiteit nu eenmaal is dat bijna de helft van de huwelijken vroeg of laat strandt. Het zou naïef zijn om daarvoor de ogen te sluiten. Blijf je partner kiezen met je hart, maar zet vooral je verstand niet af. En dat betekent: maak afspraken voor je trouwt.”
Alles begint met een passend huwelijkscontract?
“Ik hoorde pas nog: ‘Als ik geweten had wat het wettelijk stelsel inhield, had ik voor een ander huwelijkscontract gekozen, want nu word ik gepluimd.’ Wat overdreven was, maar dat is het gevoel dat veel mensen hebben omdat ze zich niet goed geïnformeerd hebben. Je hebt drie algemene opties: het huwelijk met algehele gemeenschap van goederen, het wettelijk stelsel en het stelsel van scheiding van goederen.”
“Als je huwt zonder huwelijkscontract, geldt in België automatisch het ‘wettelijk stelsel’. Het komt erop neer dat ieder de eigen goederen behoudt, maar dat alles wat verworven wordt tijdens het huwelijk gemeenschappelijk is. Uitzondering: wat je tijdens het huwelijk erft of geschonken krijgt, blijft ook eigen. Maar als je dus tijdens je huwelijk een vennootschap opricht en miljonair wordt, krijgt je partner de helft bij de scheiding. Zelfs als alle aandelen van de vennootschap op jouw naam staan en wanneer je vindt dat het succes alleen aan jou te danken is. Die fiftyfifty-verdeling kan sommige mensen echt overvallen.”
“Omgekeerd zie ik veel dames die meewerkende echtgenote waren en er niet bij stilstonden dat ze getrouwd waren met scheiding van goederen. Ze hebben heel die tijd niets opgebouwd en blijven bij een scheiding met lege handen achter. Veel vrouwen — vaak hoogopgeleid — gaan vier vijfde werken of blijven thuis voor de kinderen, maar vragen zich niet af welke financiële gevolgen dat zal hebben. Daarom: denk goed na, maak afspraken, vermijd teleurstellende verrassingen.”
“Elke situatie is natuurlijk anders, maar er zijn tal van manieren om een huwelijkscontract op maat te maken, door er bepaalde clausules aan toe te voegen die inspelen op jullie specifieke situatie. En, belangrijk: je kunt die afspraken op eender welk moment aanpassen als er zich veranderingen voordoen. Een huwelijkscontract is als een trouwkostuum. Op je trouwdag zit het als gegoten, maar een paar jaar later zijn er misschien aanpassingen nodig om je helemaal comfortabel te blijven voelen.”
Heeft de meewerkende echtgenoot die na de scheiding met lege handen achterblijft, dan geen recht op een fikse alimentatie?
“De maatschappij is veranderd en het echtscheidingsstelsel ook. Het is niet meer gebaseerd op het kostwinnersmodel, maar op het tweeverdienersmodel. Een royale alimentatie is niet langer vanzelfsprekend, want er wordt van zelfredzaamheid uitgegaan. Je kan als ‘behoeftige’ echtgenoot wel nog aanspraak maken op onderhoudsgeld na een echtscheiding, wanneer je kan aantonen dat er sprake is van een ernstige economische terugval door de echtscheiding of als gevolg van beslissingen die je nam tijdens het huwelijk.”
“Hoeveel onderhoudsgeld er dan wordt toegekend, staat niet in de wet. Wat er wél in staat, is dat het persoonlijke onderhoudsgeld nooit meer dan één derde mag bedragen van het inkomen van de onderhoudsplichtige echtgenoot. Het kan ook maximaal worden toegekend voor een periode gelijk aan het aantal jaren huwelijk. Was je drie jaar gehuwd, dan kun je dus maximaal voor drie jaar na de echtscheiding onderhoudsgeld vorderen voor jezelf.”
Wanneer ben je een ‘behoeftige’ echtgenoot?
“Zodra er een zeker inkomstenverschil is tussen jou en je ex-partner. Meestal ben je ‘behoeftig’ zodra je ex meer dan 500 euro netto meer dan jij verdient. Maar er is geen vaste grens, de rechtbank mag dat zelf beoordelen.”
Bestaat het: een redelijke, ‘vriendelijke’ scheiding?
“Door de jaren heen heb ik het aantal vechtscheidingen drastisch zien verminderen, en dat is een goede zaak. De wetgever heeft de realiteit gevolgd en scheiden kan nu ook op een respectvolle manier. Vroeger moest er een schuldige aangeduid worden die verantwoordelijk was voor de breuk. Met alle perverse gevolgen van dien. Want de wet vroeg eigenlijk om zo veel mogelijk met modder naar elkaar te gooien.”
“Vandaag zijn er genoeg mogelijkheden om een vechtscheiding te vermijden, van bemiddeling tot echtscheiding in onderling overleg (EOT). Een gloednieuwe benadering is die van de collaborative divorce, afkomstig uit de Verenigde Staten. Het is een nieuwe vorm van conflictoplossing, die het midden houdt tussen bemiddeling en procederen.”
“Wat niet betekent dat het stopzetten van een huwelijk makkelijk en rimpelloos verloopt. Scheiden blijft een emotionele zaak. Maar je moet niet met getrokken messen aan de tafel zitten. Ik zeg altijd tegen de cliënt: je staat aan het begin van een tocht door het bos. Je kunt kiezen voor de korte of de lange weg. Je kunt een hindernissenparcours uitstippelen voor je ex en dat vol boobytraps stoppen, maar wees je ervan bewust dat je dan een reactie zult krijgen. Een vechtscheiding kan verwoestend zijn en je betaalt er altijd een hoge prijs voor. Mijn leidraad als er kinderen zijn: hun belang moet centraal staan.”
U bent voorstander van een ouderschapsplan. Wat houdt dat in?
“Het is vanuit Nederland komen overwaaien en wordt steeds vaker opgenomen als onderdeel van een EOT. Het is een soort draaiboek met concrete afspraken over de opvoeding van de kinderen. Daar kan bijvoorbeeld in staan dat beide ouders zich ertoe verbinden om samen naar oudercontacten te gaan, hoe ze het aanpakken voor communies of lentefeesten, dat ze op afgesproken momenten zullen samenzitten op neutraal terrein om de opvoeding van de kinderen te bespreken, enzovoort.”
“Dertig jaar geleden was zoiets totaal ondenkbaar. En vandaag is het nog steeds niet voor iedereen mogelijk, omdat het een goede verstandhouding met de andere ouder vraagt. Maar het is nu eenmaal zo dat je samen kinderen op de wereld hebt gezet en er samen verantwoordelijk voor bent dat zij in de best mogelijke omstandigheden kunnen opgroeien. Je kunt scheiden van je partner, maar je blijft wel verbonden in het ouderschap, willen of niet.”
Het wordt vaak gezegd: er wordt te snel gescheiden. Jongeren doen geen moeite meer.
“Voor de vorige generaties was het huwelijk een instituut, het moest ernstig genomen worden. In de positieve zin betekent dat: ik ga harder werken als er problemen zijn. In de negatieve zin kan dat zijn: ik blijf omdat ik geen keuze heb. Vandaag is een huwelijk een emotionele verbintenis. Je blijft uit liefde. Niet voor de schone schijn, niet omdat je financieel van elkaar afhankelijk bent, niet uit een morele of maatschappelijke verplichting.”
“Tegelijkertijd geloven minder mensen in dat romantische plaatje van ‘voor eeuwig en altijd’. Niet vanuit een soort bitterheid, het is eerder een realistische inschatting. Vaak zijn dat mensen die zelf gescheiden ouders hebben en daardoor wat nuchterder tegen het huwelijk aankijken. Ze hebben zeker de intentie om de relatie te doen slagen, maar houden in hun achterhoofd dat het misschien niet zal blijven duren.”
“Jezelf ontwikkelen staat nu hoog aangeschreven. Wij willen vooral gelukkig zijn. Dat voluit voor het eigen geluk gaan, heeft voor- en nadelen. Een scheiding is pijnlijk, zeker als er kinderen zijn. Maar is het beter om ten koste van alles bij elkaar te blijven? Dat denk ik nu ook weer niet. Kinderen zijn beter af met gelukkig gescheiden ouders dan met ouders die ongelukkig samenblijven.”
Is birdnesting een goed idee?
“Bij deze formule blijven enkel de kinderen continu in de gezinswoning en wonen de ouders week om week bij hen. De andere weken wonen ze elders, bijvoorbeeld in een eenkamerappartement, want ze hoeven de kinderen niet op te vangen. Het voordeel is dat de kinderen in hun vertrouwde omgeving kunnen blijven en niet continu van het ene naar het andere huis moeten pendelen. Het werkt goed op korte termijn of bij een ‘proefscheiding’, als men nog niet helemaal zeker is of de relatie echt voorbij is.”
“Het kan een oplossing zijn om een periode te overbruggen, maar het vergt veel van de ex-partners. Je blijft immers in elkaars intieme omgeving en ziet snel discussies ontstaan over wie het huis poetst of wie zorgt voor een volle ijskast bij vertrek. Zodra er nieuwe partners in beeld komen, wordt het al helemaal een gespannen verhaal. Het is dus niet voor iedereen een goede oplossing.”
“Wie blijft in de gezinswoning? Niet per se de moeder”
“Je hoort het soms als raad van vrienden of kennissen: verlaat onder geen beding de woning aan het begin van een scheiding, want dan verlies je je rechten! Goedbedoeld, maar dat geldt al een tijdje niet meer. Wie in afwachting van de definitieve scheiding in de gezinswoning mag blijven, wordt beslist op basis van tal van factoren.”
“Niet zo in de jaren 90. Toen was het in 99 procent van de gevallen zo dat de moeder met de kinderen in de woning bleef en papa maar een appartementje moest gaan zoeken. Want hij kreeg de kinderen toch maar één keer om de twee weken te zien. Dat was een ongelijke behandeling op basis van geslacht die intussen terecht is rechtgetrokken. Vandaag gaat de absolute voorkeur naar een gelijke verblijfsregeling van de kinderen en worden beide ouders als gelijkwaardige opvoeders beschouwd. Dat maakt dat het niet meer per definitie de moeder is die in de gezinswoning blijft.”
“Let wel, de beslissing die de familierechter neemt, gaat over voorlopige maatregelen. Het is pas wanneer de scheiding definitief is, dat de door de familierechtbank aangestelde notaris zich zal buigen over de vereffening-verdeling. Dan wordt ook de afrekening gemaakt. De partner die tijdelijk in de woning blijft, zal dan een vergoeding voor bewoning moeten betalen aan de andere partner.”
“Zo komt men soms tot onaangename verrassingen, waarbij iemand fel heeft gevochten om in de woning te kunnen blijven, maar bij de vereffening-verdeling de rekening gepresenteerd krijgt. Dan worden immers de hypothecaire aflossingen, de belastingen op het pand (onroerende voorheffing) en de brandverzekering verdeeld en verrekend op je aandeel. Als je bijvoorbeeld drie jaar in die woning hebt gewoond, moet je voor heel die periode een ‘bezettingsvergoeding’ betalen.”
Uit ‘Uit elkaar’
